Ich und Du

‘De vrijheid van het ikkige zelf is een illusie’, aldus de bekende psychiater Dirk de Wachter in Filosofie Magazine. En hij voegt daaraan toe: ‘We geloven dat we alles alleen kunnen en dat dat vrijheid is. Vandaar dat steeds meer mensen op zichzelf wonen, in een studio, met een Facebook-account en een diepvriesmaaltijd. Maar alleen zijn maakt onvrij. Niet verbonden zijn heeft een extreme ledigheid tot gevolg. Alle vrijheid verdwijnt dan in het zwarte gat. Vrijheid is gegeven door de Ander, zit in de blik van de Ander.’ Het is het centrale motief in zijn werk, ontleend aan Emmanuel Levinas. En het valt op hoe deze basisgedachte op grote instemming kan rekenen. Juist ook in deze tijd van dolende en verlaten individuen (Esther van Fenema). ‘Het IK-tijdperk is voorbij’, hoorde ik laatst een politicus zeggen. Het is natuurlijk campagne-tijd. Maar het is niet voor niets dat er ook in ons land een beweging op gang komt die zoekt naar een alternatief voor het doorgeschoten kille individualisme waarin de mens is gereduceerd tot een bundeltje datapunten in de systemen van overheid en bedrijfsleven.

‘Het is niet goed dat de mens alleen is’, zo zet het verhaal van komende zondag in. Het behoort tot het ‘Aap-Noot-Mies’ van de Tora. Over de oorsprong van de mens gaat het. Wat maakt die mens nu in beginsel tot mens? Allereerst blijkt die mens uit zichzelf niet meer te zijn dan stof. Een klein windje kan hem al doen verdwijnen. ‘Stof ben je en tot stof zul je weerkeren’. Maar dan is daar die levensadem die hem in zijn neusgaten wordt geblazen. Dat die mens een levend wezen is, dankt hij niet aan zichzelf, maar aan die adem. Die adem kan hij niet zelf organiseren maar wordt hem geschonken. Dat is dus de basis van ons bestaan: we zijn als levende wezens, zonder dat we het wisten in relatie gebracht met iemand die ons die levensadem inblaast.

En dat wordt helemaal concreet als hem een medemens wordt geschonken. Een ‘jij die hem ik maakt’. Pas als die medemens hem tegemoetkomt, kan hij zijn eerste woord spreken. Je wordt pas mens in het aangezicht van een ander. Bijbelse antropologie noemen we dat. Genoeg materiaal om te herbronnen, zou ik zeggen.

We doen dat op onze gemeentezondag. Met nieuwe ambtsdragers, een kersverse, enthousiaste organist, een sprankelende cantorij en een feestelijke lunch aan witgedekte tafels op een zonovergoten plein. Omdat het kan en ons gegeven wordt. Wat een feest!

Ad van Nieuwpoort

Sta op!

Ik ben de kleine dochter van Jaïrus.

Ik lig hier op een veel te grote baar.

De dood zit in mijn ogen en mijn haar,

dat, nu de krul eruit is, zonder zwier is.

Zo dicht Ed Hoornik bij dat ontroerende verhaal over dat meisje van twaalf dat ten dode staat opgeschreven. Wij treffen haar aan samen met die oudere vrouw die al twaalf jaar gekweld wordt door bloedingen. Het leven loopt uit haar weg en niemand kan haar helpen. Over twee vrouwen gaat het. Een verschrompelde herfst en een lente in de knop gebroken.

In die vrouw die al twaalf jaar bloedt rijst het beeld op van iemand die terugkijkt op haar leven. Wat is het geweest? Een eenzame kwelling! Totale vruchteloosheid. ‘Ik heb het gevoel dat ik voortdurend leegloop’, zei iemand me laatst. Zoiets is het. Die vrouw laat iets zien van die ‘Jonkvrouwe Sion’, aanvankelijk vol belofte maar blijkbaar nergens meer toe in staat. Een beetje zoals Europa ervoor lijkt te staan dezer dagen. In slaap gesust door een overdadige welvaart en daarom onbewust van wat er allemaal op het spel staat. Of misschien is die bloedvloeiende vrouw de kerk wel. Druk bezig om te overleven, maar vergeten waar het ook alweer om ging. Uitgeblust en zonder leven.

Dat meisje staat voor die beloftevolle toekomst. ‘Deze wereld anders’, zou Oosterhuis zeggen. Ze zou in staat moeten zijn om op te staan en nieuwe wegen te banen. Maar het lukt haar niet. De zwier is niet meer. En om haar heen is de hoop opgegeven. Dat helpt ook niet.

Er moet dringend iemand komen. Bron van nieuw leven en nieuwe hoop. Niet iemand die wij hebben geconstrueerd, maar iemand die op ons toekomt ‘in het gewaad der Schrift’. Aanraakbaar nabij. Een vreemdeling die niet wil dat onze toekomst te grabbel wordt gegooid. De bloedende vrouw ontdekt dat zij in zijn gewaad begrepen en geheeld wordt. En dat meisje hoort de onvergetelijke woorden Talitha koem! Meisje sta op!

Daar gaan ze. Als nieuwgeboren. Het licht gaat aan. Omdat het anders kan en moet.

Aanstaande zondag vieren we dat bij woord, bij brood, bij wijn.

Ad van Nieuwpoort

Sjabbat II

Competitie kan zomaar het beste uit een mens halen. Alles op alles zetten om de beste te zijn, dat kan tot de mooiste dingen leiden. Musici die maandenlang repeteren voor dat ene concours. Schrijvers die geen genoegen nemen met luie teksten, maar er alles aan doen om de allerbeste teksten af te leveren. Sporters die er helemaal voor gaan. Heerlijk om die mensen bezig te zien. In een wereld waarin soms de middelmaat de norm is, zou wat meer competitie gewenst zijn. Maar er is natuurlijk ook altijd een keerzijde. Want hoe eenzaam kan die strijd zijn als je denkt dat je het vooral in je eentje doen moet? En dat je niet open kan zijn naar je omgeving uit angst dat die ander jouw plek gaat innemen? Dan kan competitie leiden tot verlamming, uitputting en onmenselijkheid.

Zondag zit er een verlamde mens bij een bron waarvan het water die af en toe geneeskrachtig wordt. Een heerlijk uitzicht, een fijn perspectief. Voorwaarde is alleen wel dat je de eerste moet zijn die na een beweging in het water springt. Als je de eerste bent, werkt het. Anders niet. Deze mens zit al 38 jaar te wachten op een medemens die hem op het goede moment het water in draagt. Hij is als de verloren woestijngeneratie die net het beloofde land niet heeft kunnen proeven.

In deze mens gaat een wereld open. Een wereld die het niet meer redt. Die vastloopt en achterblijft. Al het mooie en hoopvolle wordt als een tantaluskwelling. Het lijkt op bereikbare afstand, maar je mist de boot. En niemand heeft je in de gaten.

Maar dwars door die natuurwet van de survival of the fittest wandelt een bevrijder van mensen. Terwijl iedereen geobsedeerd naar die bron zit te staren, kijkt hij die verloren mens aan. En met zijn vraag of hij gezond wil worden, pelt hij diens bestaan af tot op de kern. ‘Geen mens heb ik’, is zijn antwoord. Dat is zijn verhaal. En dat is het precies. Je kan de mooiste, de beste en de slimste zijn. Maar als je geen mens hebt, is het allemaal tevergeefs.

Die bevrijder wordt tot een medemens. Ineens is daar dat onmogelijke woord: ‘sta op!’. Alsof je tegen een berg zegt: ga opzij. Maar het werkt. Omdat deze verlamde mens voor het eerst een medemens ontmoet, staat hij op en gaat hij zijn weg. En als dat gebeurt, kan het sjabbat worden.

Laten we hopen dat dit aanstaande zondag ook gebeurt. Met de Duinzicht-Cantorij en de Tafel van de Uittocht.

Ad van Nieuwpoort

Reuzen

Iedereen kent wel een reus in zijn leven. Van die zaken waar je pijn in je buik van krijgt. Dingen die je leven overschaduwen. Dat immense conflict waarin je verwikkeld bent geraakt. Of die ziekte die op loer ligt om je beet te nemen. De dood die zomaar je leven binnen dendert. Of je huwelijk waarvan je het gevoel hebt dat het mis gaat. Die spookachtige zorgen om je kinderen, je kleinkinderen. Of verder van huis: die reusachtige wereldproblemen waar maar geen oplossing voor is. Dat dodencijfer in Turkije en Syrië dat almaar oploopt. Die immense dreiging op ons eigen continent. Antisemitische teksten op het Anne Frankhuis. Het staat misschien wat op afstand, maar tegelijk zijn het de reuzen die ons beeld van deze tijd zo kunnen bepalen. Die reuzen kunnen zomaar alles bezetten in je hoofd en in je hart. En als je niet uitkijkt ga je net zo praten als die reus. Lijkt er voor andere woorden geen ruimte meer.

Het verhaal van aanstaande zondag wordt beheerst door een reus. Een wanstaltig scheldend monster. Als hij een stap zet, dan dreunt de aarde. Een doodsreus is het die alles kapot wil maken wat menselijk is.  Alles aan hem is bovenmaats. Goliat is zijn naam. Een onmens die iedereen vastzet in de angst. Een pseudo-god waar iedereen van in de greep is. En niemand durft wat te doen. Niemand durft dit beest in de bek te kijken als hij in dat donkere doodsdal loopt te vloeken. Het volk kijkt naar de koning, maar koning staat te bibberen op zijn benen. Niemand durft dit monster aan.

Maar Goddank is daar dat schaapherdertje David. Hij komt wat eten brengen voor zijn broers. En als hij de angst ziet in de ogen van zijn broers, verbaast hij zich. Dit laten we toch niet gebeuren? We laten ons toch niet beetnemen door zo’n ‘voorhuid’? Maar niemand snapt David. Laat die vooral teruggaan naar zijn schapen. Wat moet die hier? Hij neemt de reus niet ernstig genoeg.

Toch laat David zich niet wegsturen. ‘Een mens mag zijn moed niet verliezen door zo’n reus’, zo roept hij. En hij gaat het aan. Niet met tanks en met kanonnen, maar met vijf tora-steentjes. Dat moet genoeg zijn. Tegengif tegen de dood en de angst. De reus moet om hem lachen. Maar één steentje is genoeg om die reus omver te krijgen. Het woord van liefde en bevrijding acht Davidje het beste wapen tegen alle reuzen en angstspoken in ons leven en in onze wereld. Een schaapherder doet het ons voor.

Laten we van die steentjes maar eten en drinken rond de tafel van de uittocht, aanstaande zondag. Het helpt vast.

Ad van Nieuwpoort

Harpspel tussen de brokken

Menselijk leven tussen de puinhopen. Dat is waar we deze dagen mee geconfronteerd worden. Beelden die niet te doen zijn. Het gewone leven aan stukken en brokken. Ik kom maar niet los van dat beeld van die vader die de hand van zijn vijftienjarige dochter onder het puin niet los kan laten. En dat andere beeld van dat meisje dat werd geboren toen alles in elkaar stortte. De navelstreng nog vast aan haar dode moeder. Niet te denken. Dat meisje leeft nog. Wat zal haar toekomst zijn?

Leven tussen de brokstukken. De verleiding is groot om er een romantische metafoor van te maken. Geschetst vanuit een leunstoel. En tegelijk weet ik: hier gaat het wel over. Ook in de schriften van Mozes en Jezus. Over leven gered uit de brokstukken van dood en dreiging. Verhalen die zich, oog in oog met de ramp, niet willen neerleggen bij de chaos maar zich uitstrekken naar tekenen van hoop. Verhalen die, als je goed luistert, klinken als het zachte harpspel van de gezalfde David voor een in kwade machten gevangen mensheid.

Daarover gaat het aanstaande zondag. Te midden van de dreigingen van Amalek, het monster dat onze broze menselijkheid kapot wil maken, is daar ineens weer die oude profeet Samuël. Hij is op weg gegaan met een kruikje olie. In Bethlehem moet iemand zijn die het verhaal van hoop verder moet brengen. Want met de koning die het volk wilde, wordt het niets. De angst regeert en niemand grijpt in. In Bethlehem treft de oude profeet zeven vitale mannen aan. Zonen van Isaï. Ze staan klaar om verkozen te worden. Ze hebben hun beste pakje aangetrokken. Hun cv’s opgeschoond. Het is verkiezingstijd, zo lijkt het. En de profeet is al meteen onder de indruk. Hij kijkt naar de buitenkant, maar ziet het hart over het hoofd. Geen van de zeven mannen zijn het. Het moet iemand anders zijn. Degene waar niemand het van verwacht. Ergens in de verte bij de schapen. Een herdertje met stront aan zijn schoenen. Die moet het zijn, zegt een stem.

En als die rossige David is gezalfd tot tegenkoning dan moet hij naar koning Saul. De koning die gevangen zit in angst en boosheid. Daar moet die schaapherder naar toe. Om een donderpreek te houden? Om hem eens goed te waarheid te zeggen? Nee, om te spelen op de harp. Dat is wat Davidje gaat doen. En niets anders.

In een wereld vol dreiging, angst en onzekerheid horen we, als we goed luisteren, in de verte het harpspel van een schaapherder. Zijn spel brengt een nieuwe wereld dichterbij. ‘Het gaf Saul verademing van geest’, zo staat er. Ik hoop dat dit voor ons ook geldt, komende zondag.

Ad van Nieuwpoort

Roeping

‘Practice what you preach!’ In ongeveer alle managementboekjes over leiderschapsstijlen komen wij dit devies tegen. Als jij wilt dat jouw bedrijf of jouw organisatie de missie nastreeft die jij voor ogen hebt, laat dan zelf zien hoe het in de praktijk werkt. We horen het op vele fronten. Ook deze weken binnen Europees verband. Hoe denk je gezaghebbend te kunnen zijn als je zelf ten prooi valt aan corruptie? Caroline de Gruyter benoemde het onlangs na de ‘Qatar-gate’ zo: ‘Er rest ons maar één oplossing: zelf onkreukbaar worden!’ Vertrouwen winnen is ingewikkelder dan het verspreiden van moreel verval.

De priesters maken er een potje van, zo gaat het verhaal van Samuël. Ze vullen hun zakken met wat voor de tempel bestemd is. En daarmee verliezen zij niet alleen hun gezag, maar gooien ze ook het verhaal waar zij voor staan te grabbel. We zien het in de kerk, in de politiek en in het bedrijfsleven. Het gevolg is dat elk gezag gewantrouwd wordt. En niemand het meer waagt om met een visie te komen.

Het woord is schaars, zo staat te lezen, en het visioen is ver te zoeken. De priester is letterlijk en figuurlijk blind en de zon lijkt definitief onder te zijn gegaan. Maar zo staat er: de Godslamp was nog niet gedoofd. Ergens in die donkere wildernis van wantrouwen en gebroken gezag, brandt een lampje. De meesten zien het over het hoofd, maar het lampje dat daar brandt, is het uitgangspunt voor hoop en een nieuw perspectief.

Terwijl iedereen de weg kwijt is, klinkt daar een stem die roept. Samuël heeft geen idee wie daar roept. En ook de priester komt er niet op. Maar die roepstem blijft maar klinken. Tot viermaal toe. En pas de vierde keer wordt het begrepen. Dit is niet een stemmetje vanbinnen. Hier klinkt een stem die de kleine Samuël bij name kent. En hem oproept om niet te blijven hangen in wat mis gaat, maar om op te staan en profeet te worden.

Samuël wordt geroepen. En het eerste wat hij doet is: hij opent de deuren en de ramen van de tempel. In dat oude instituut waar niemand meer in gelooft, moet een nieuwe wind gaan waaien. Dat lampje moet gaan worden tot een lopend vuurtje dat ons aanzet om te doen waartoe wij zijn geroepen.

We worden komende zondag bij onze naam geroepen. Het enige dat ons te doen staat is: goed horen! Dat er maar een nieuwe wind gaat waaien. Ook door onze levens.

Ad van Nieuwpoort

Niet tevergeefs

Waar hebben mensen het meeste spijt van op hun sterfbed? De Australische Bronnie Ware was jarenlang verpleegkundige in een hospice en hoorde dagelijks steeds dezelfde dingen waar mensen in de laatste fase van hun leven spijt van hadden. Ze schreef erover in het veelgelezen boek The Five Regrets of the Dying. Bovenaan het lijstje staat de spijt over een leven dat vooral wilde voldoen aan de verwachtingen van anderen. Waar de meeste mensen ook spijt van hebben is dat ze te hard hebben gewerkt en veel te weinig hun vriendschappen hebben gekoesterd. Of dat er te weinig gesproken is over gevoelens, wat werkelijk aan het hart gaat, wat echt belangrijk is. Bronnie Ware ziet deze spijtbetuigingen als een wake up call voor het leven.

Misschien is dat deze zondag het verhaal over de dood van de oude vader Jakob ook wel. Hij is afgedaald naar Egypte vanwege zijn zoon Jozef. Die maakte dat doodsland tot een land van brood en zorgde voor leven in magere jaren. Maar vader Jakob voelt dat hij gaat sterven. En wil zijn laatste woorden graag met Jozef delen. Laatste woorden op een sterfbed. Wat een zegen als die er nog kunnen zijn. En wat hard en onaf als het daaraan moet ontbreken.

De lezingen in deze dienst zijn gekozen uit het oecumenisch leesrooster De eerste Dag. Een uitgave van de Raad van Kerken in Nederland.  Een rooster dat wat de Evangelielezingen betreft gebaseerd is op het wereldwijde RK lectionarium, het Oud Katholieke lectionarium en de Lutherse traditie. Daarnaast wordt er ook ruime aandacht gegeven aan het Oude Testament. In deze periode zijn in het Rooster voortgaande lezingen uit het Evangelie van Lukas.

Het volgen van zo’n rooster  stimuleert verbondenheid van christenen van verschillende kleur met elkaar. Het besef dat christenen overal in ons land in kerken van verschillende kleur naar dezelfde Bijbelverhalen luisteren, geeft een gevoel van verbondenheid. En zeker in een tijd van teruglopende kerkelijkheid is zo’n gevoel van verbondenheid bemoedigend, troostend en hoopgevend.

Zo volgen we in Lukas, Jezus op zijn weg naar het Koninkrijk, dat hij verkondigt als perspectief van ons leven en samenleven en waarin de humaniteit tot volle ontplooiing zal komen. Door zo’n rooster word je meegenomen op die weg. Maar soms stokt het en wil je eigenlijk niet verder. Je struikelt over teksten, die onaangenaam zijn en waarvan je niet weet, wat je ermee aan moet. Je wil niet verder. Zo’n tekst komt vandaag aan de orde in de lezing van Lukas. Lukas laat Jezus hier zeggen: als je je familie en je leven niet haat, dan kun je geen goede leerling zijn. De NBV21 heeft het woord “haten” weg vertaald en verzacht tot “breken” met je familie. Maar er staat toch echt “haten” en daar mogen we niet over heen lezen, maar ons afvragen wat Lukas daarmee beoogt. Want “haten” is toch alleen maar een vernietigende kracht, een blinde kracht, die geen oog heeft voor liefde en ontferming. En dat staat toch haaks op het evangelie van Gods liefde en Genade?  Wat moeten we daar in Gods Naam mee aan. Daarover zal het gaan in de uitleg en verkondiging op deze zondag. 

Olivier Elseman  

Brood in magere jaren

De voedselbanken kunnen deze dagen de vraag nauwelijks meer aan, zo blijkt. Nog niet eerder hebben zich zoveel gezinnen aangemeld voor steun. En dan te bedenken dat de winter nog moet komen. Het worden magere jaren, zoveel lijkt duidelijk. De tijd dat we vanzelfsprekend op warmte, licht en water konden rekenen is definitief voorbij. Op alle fronten heerst onzekerheid. Want magere jaren merk je niet alleen in je boodschappenkarretje maar merk je ook aan je hoofd en aan je hart. Merk je ook aan de stemming in de samenleving, aan de stemming in je vrienden- en familiekring. In magere jaren is het lastiger om te doen alsof. In magere jaren komen de kale plekken van onze samenleving aan het licht. En we kijken om ons heen en vragen ons af wie ons verder kan helpen. Wie onze voorganger is. Je mag toch hopen dat dit niet alleen Johan Remkes is.

De term ‘magere jaren’ komt uit het beroemde verhaal van Jozef. Het is het verhaal waarin de tiran van Egypte een nachtmerrie heeft. Hij droomt dat alles wat zo lekker liep, stukloopt. Hij droomt dat hij de regie kwijtraakt. Hij schrikt wakker en smacht naar duiding. Naar iemand die kan uitleggen wat er gebeurt. Maar niemand durft. Niemand waagt het. Voor je het weet, wordt je kop er afgehakt. Dat moet je niet willen.

Maar dan valt de naam van die Hebreeër. Er is iemand in dat donkere angstland die misschien een uitweg kan bieden. Iemand die wegen kan wijzen die niemand ziet en niemand aandurft. De slaafgemaakte Jozef wordt uit de put gehaald, gewassen, aangekleed en bij de tiran gebracht. Jozef luistert naar de droom en schrikt er niet voor terug de waarheid te benoemen. Het lijkt allemaal wel zo geweldig te gaan, maar er komen magere jaren. Honger is op komst en wanhoop. En het enige wat je kunt doen, is je goed toerusten om dat aan te kunnen.

Voorraadschuren moeten er komen. Voedsel voor lijf en ziel moet gespaard. De oude verhalen moeten weer worden verteld. Verhalen die gaan over liefde sterk als de dood. Tegengif tegen machteloosheid en cynisme. Jozef wijst de weg. Brood is meer dan om te eten. Brood is in de Bijbel tevens beeld van liefde die mensen op hun benen zet.

We gaan het zondag vieren. Met nota bene de liefde van twee mensen die in magere jaren elkaar gevonden hebben als brood voor het leven. Een huwelijksdienst op zondagochtend. Voor mij voor het eerst. Maar wat een feest. Onze vaak lege voorraadschuren smachten ernaar. Met Merel Naomi Brouwer aan de harp en liedjes van hoop moet het gaan lukken.

Ad van Nieuwpoort

Niet van brood alleen…

Nog niet zo lang geleden kwam de Koreaans-Duitse filosoof  Byung-Chul Han met zijn essay getiteld ‘De vermoeide samenleving’. Een titel die mij blijvend intrigeert. En misschien is dit essay deze dagen wel actueler dan ooit. De oorzaak van deze vermoeidheid zou nog weleens gevonden kunnen worden in het feit dat er nauwelijks meer sprake is van een samenleving. We zijn zo langzamerhand een optelsom van individuele eilandjes geworden met het idee dat wij onszelf zouden moeten kunnen redden. Met alle gevolgen van dien. Juist ook in magere jaren breekt ons dat op. Want we redden het niet alleen. We hebben elkaar nodig. Dat was ook al zo toen we in overvloed leken te leven, maar dat is nu helemaal het geval. De oververmoeide en onbereikbare eilandjes die we geworden zijn, lijken echter nauwelijks meer te kunnen denken in een ‘samen’. Terwijl het er juist nu zo op aankomt.

Het systeem van groei en vruchtbaarheid is vastgelopen, zo gaat het verhaal van Jozef. Het werkt niet meer. Er komt geen water meer uit de kraan. De pinautomaten doen het niet meer. En brood is nergens meer te koop. De Egyptenaren schreeuwen van de honger. En heel de aarde schreeuwt met hen mee. De almachtige, als een god vereerde Farao kan niets meer. Hij kan alleen maar iets als het goed gaat. Nu kan hij slechts van zich afwijzen naar die Hebreeuwse slaaf Jozef. Jozef heeft ervoor gezorgd dat de voorraadschuren goed gevuld zijn. En zo komt heel de hongerende aarde naar Jozef. Hij is de enige die weet hoe je overeind blijft in magere jaren.

Maar alleen met brood redden we het niet. In de bijbel is brood dat niet gebroken en gedeeld wordt geen echt brood. We kunnen misschien wel denken dat we het op ons oververmoeide eilandje in ons eentje kunnen redden, maar het werkt niet. We hebben elkaar nodig. We hebben mensen nodig die medemensen willen worden. Zonen die broeders worden en dochters die zusters worden. En daarom moeten die broers van Jozef in beweging komen. Zij moeten gaan ontdekken dat het geheim van het leven niet de verkokerde individualiteit is maar de gemeenschap, het samen.

Ze dalen af naar Jozef, zonder dat ze het in de gaten hebben. Ze vinden niet alleen brood, maar ook degene die ze het liefst uit de weg hadden geruimd. Ze moeten ontdekken dat brood zonder broederschap niet te eten is. Ze worden uitgedaagd om uit hun verkokerde bestaan te treden en hun verloren broeder in de ogen te zien. Doodeng. Maar zo bevrijdend.

Aanstaande zondag oefenen wij dit verhaal met matses en wijn. Kijken of we het nog kunnen. Opdat we van vermoeide eilandjes worden tot medemensen.

Ad van Nieuwpoort

Moed

Ons land is op weg naar 18 miljoen inwoners. De toename in het afgelopen jaar is grotendeels te verklaren uit de komst van de vluchtelingen uit de Oekraïne, arbeidsmigranten en buitenlandse studenten. Velen vrezen dat ons land zal bezwijken onder die toename en houden een andere groep instromers, vluchtelingen uit andere landen en asielzoekers, hiervoor verantwoordelijk. Populisten voeden die vrees door te wijzen op de problemen in de opvang van deze groep mensen, met een verwijzing naar de -wekenlange- onhoudbare situatie in Ter Apel. Dat de opvangproblemen meer het gevolg zijn van het afschalen van de opvangvoorzieningen en de vermindering van personeel in de afgelopen jaren, dan door de toename van deze toestroom, wordt hierdoor verhuld. Mensen die alles achter zich hebben moeten laten zijn hiervan de dupe. Bovendien worden ze in de beeldvorming vaak weggezet als profiteurs of gelukzoekers. Het Bijbelverhaal dat we deze zondag lezen (1 Koningen 17: 8-24) houdt ons een spiegel voor. De ontvangst van een vreemdeling wordt erin teruggebracht tot een existentiële zaak. Een weduwe wordt door een vluchteling gevraagd het laatste restje voedsel dat ze heeft met hem te delen. Ze gaat in op zijn verzoek en zet daarmee haar eigen leven en dat van haar kind op het spel. Daar is moed voor nodig. Haar eigen belang maakt zij ondergeschikt aan de hulp van een medemens in nood. Moedig zijn ook degenen die een blinde bij Jezus brengen, een medemens in nood (Marcus 8: 22-26). Blinden waren in die tijd veelal aan zichzelf overgeleverd, zonder perspectief op een beter bestaan. Ze geloven dat Jezus het onmogelijke mogelijk kan maken door de blinde de ogen te openen. Hun vertrouwen wordt niet beschaamd.

Jaap van de Meent

De wereld op zijn kop.

‘Ik weet niet hoe ik mij in het Uur U zal gedragen. Nu zitten we nog allemaal in het verzet. Ik ook natuurlijk. Maar als er morgen opeens een groep vluchtelingen bij mij aanbelt laat ik ze mooi niet binnen. Want dan komen er vlekken op mijn fraaie kleed. En een vlek op je kleed is een vlek op je ziel. Zo moedig en fatsoenlijk ben ik dus, als het er echt op aankomt. Al hoop je anders…’, aldus Adriaan van Dis in een recent interview in NRC Handelsblad. Voor velen herkenbaar, denk ik. Ook voor mij. We houden prachtige verhalen over de vreemdeling in onze poort, maar als het erop aankomt, kijken we vaak een andere kant op.
 

Van water naar wijn

Voor velen is op dit moment leven: overleven. In de eerste plaats natuurlijk in al die delen van onze wereld waar de nood niet te doen is. Maar ook dicht bij huis in deze eindeloze crisis waarin we precies dat moeten missen wat het leven kleur geeft en aangenaam maakt. Deze tijd werpt ons terug op de urgente vraag wat het menselijk leven nu echt de moeite waard maakt. Want hoe vaak leven we niet gewoon omdat de tijd doortikt. En voor je het weet ben je teleurgesteld oud geworden omdat je het gevoel hebt het leven niet geleefd te hebben. Hoe schokkend kan zo’n ontdekking zijn?

Wat maakt het leven de moeite waard? Bij die kernvraag worden we bepaald in het wonderlijke verhaal over de bruiloft te Kana. Een verhaal vol metaforen. Er is een bruiloft zonder wijn. En een bruiloft zonder wijn is als een leven dat niet tot zijn recht komt. Maar niemand lijkt het in de gaten te hebben. Totdat de moeder in het verhaal het opmerkt. ‘Er is geen wijn’, zegt ze. Gelukkig is er iemand die het ziet en er wat mee doet. Want dan gaat er iets gebeuren dat niemand kon bedenken. Dan wordt ineens zomaar water wijn. Er blijkt iemand op het feestje te zijn die de bruiloft tot een bruiloft maakt, het leven kleur geeft, liefde en daarmee betekenis. Het is de Messiasman. Die ook wel ‘bevrijder’ wordt genoemd.

Die Messiasman lijkt op Noach. Want het eerste dat Noach doet als hij de ark uitstapt, is een wijngaard bouwen en dronken worden van de wijn. Hij gaat van water naar wijn. En haalt daarmee het waarachtige leven binnen. Hij laat zien dat het kan.

Komende zondag gaan we van water naar wijn. Om even te kunnen proeven waar het ook al weer om gaat. Zeer nodig in deze schaarse tijden. Kaja Majoor en Harry Broom spelen Bach en Bréval om ons een beetje te troosten omdat we nu ook niet meer zingen kunnen.

Dat overleven maar weer een beetje leven zal worden.

Ad van Nieuwpoort
 

De beelden uit Kabul laten mij niet los. Sinds kort volg ik een jonge Afghaanse journalist die dagelijks tal van foto’s en filmpjes deelt uit zijn land in de greep van de wanhoop. Wat voorzichtig na vele jaren her en der wat opbloeide aan menselijkheid lijkt in één klap weer ongedaan gemaakt te worden, zo laten die beelden zien. ‘Met kalasjnikovs zijn de middeleeuwen opnieuw van toepassing verklaard’, schreef Pfeijffer. En wat hebben wij te bieden? ‘Erotiek van navelshirtjes en consumptiedwang’. Ook onze zogenaamde ‘Westerse Vrijheid’ lijkt verhaalloos met lege handen te staan. Het is niet om aan te zien.

Dat dit van alle tijden is, vertelt het verhaal van Handelingen (12). De kleinzoon van kindermoordenaar Herodes slaat vol willekeur om zich heen. Ontpopt zich als de zogenaamde beschermer van oude normen en waarden. En het volk lijkt te applaudisseren. Met de moord op Jacobus denkt Herodes de oude orde te kunnen herstellen. Petrus is de volgende. De verteller lijkt ons terug te willen voeren in Egypte, het land van de benauwdheid met zijn vernederende Farao’s. Maar wat deze schurk vergeet is dat Egypte niet het laatste woord heeft. Het zijn namelijk ‘de dagen der ongezuurde broden’, zo schrijft Lukas met een glimlach. Dagen van exodus, van uittocht.

De ter dood veroordeelde Petrus, de rots van de ekklesia, zit vastgeketend in de gevangenis. Maar hij is niet alleen. Er zijn gebeden die hem vergezellen. Gebeden als verzetsdaden tegen de gevestigde orde. De gemeente doet voorbede voor hem. En daarmee rekent zij met een andere orde. De orde van Paasbevrijding.

En zo wordt Petrus als een Elia door een engel bij de hand genomen om dwars door ijzeren poorten te gaan. Hij gelooft zijn ogen niet. En de biddende ekklesia evenmin. Dezelfde engel die Petrus uitleidt uit de benauwdheid, maakt van Herodes wormenvoer. Machten die de menselijkheid de nek om willen draaien moeten het ontgelden. En het woord van bevrijding zet zich door. Tegen de klippen op.

Een verhaal van hoop is het. Te midden van gitzwarte berichten. Om moed te houden, niet cynisch te worden en te weten: dit is het einde niet. Er is iets sterkers dan wat we zien.

Ad van Nieuwpoort

 

Pinksteren: roepingscode voor een nieuw bestaan

Waar blijft de euforie nu het einde van onze lockdown in zicht is? Zo vraagt ook Gijs van der Zanden zich af, afgelopen weekend in NRC. Wellicht lijden we aan een lichte vorm van re-entry anxiety of post-isolation anxiety. Termen die deze dagen steeds opduiken en gewoonlijk gebruikt worden voor mensen die lange tijd geen deel uitmaakten van het alledaagse leven. “‘Corona’ heeft ons vervreemd van ‘de ander’ en we hebben tijd nodig om weer aan elkaar te wennen”, zo schrijft Van der Zanden. Hoe zullen we het leven weer durven aan te gaan, ook als we bang zijn terug te vallen in de oververhitte patronen waar we afgelopen tijd juist even van verlost leken?

Pinksteren gaat over de roepingscode voor het nieuwe bestaan, zo schrijft Willem Barnard ergens. De leerlingen van Jezus keken wat verweesd naar de hemel. Geen idee hoe nu verder. Ze zijn als het volk in het exodusverhaal onder de berg Sinaï, zonder Mozes. Misschien wel zoals velen zich deze dagen voelen: teruggeworpen op onszelf. Niet willen vervallen in het ‘oude normaal’, maar ook nog geen idee hoe het ‘nieuwe’ vorm te geven.

Maar dan is er levensadem. Dezelfde adem die aan het begin van het Bijbelverhaal de mens in zijn neusgaten kreeg ingeblazen en hem levend maakte. Zo ook in het verhaal van Handelingen. Een heftige ademtocht en tongen als van vuur maken dat er ineens een nieuwe taal kan worden gesproken. Niet de vervreemdende taal van Babel en van Babbeltafels maar de taal van de liefde die niet uitsluit maar verbindt. Het is de heilige taal van de Tora die iedereen kan verstaan. Woorden die gaan over uittocht uit benauwdheid en over nieuwe, onvoorziene wegen naar een nieuwe tijd waarin wij worden zoals bedoeld: bevrijde mensen.

Dat gaan we aanstaande zondag vieren met J.S. Bach op Altviool met een vrolijke trompet en witte duiven die de kinderen laten vliegen vanaf ons kerkplein. Dat de Geest maar wat mag gaan waaien in onze hoofden en harten. Opdat de angst plaats zal maken voor vertrouwen en we moed krijgen voor wat komen gaat. Broodnodig!

Ad van Nieuwpoort

Een koning op een ezel

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik kom maar niet los van die beelden uit Boetsja. Mensen zomaar uit hun gewone leven weggesleurd en op straat neergeschoten. Mensen zoals u en ik, overvallen door een destructieve intocht van geweld. En als je niet uitkijkt gaat iedereen op de loop met dit soort beelden. Zoals ook Rob de Wijk onlangs constateerde. Zaken die het daglicht niet kunnen verdragen, open en bloot. Maar wat gaat er niet allemaal achter die beelden schuil? En je vraagt je af: hoe zijn die laatste momenten geweest voor deze mensen? Hoe angstig moeten ze zijn geweest? Of verbijsterd? Waaraan hebben ze gedacht? Welke laatste woorden hebben ze gesproken? Niemand die het weet. Levenloos achtergelaten als ze zijn.

Zondag lezen we het absurde verhaal over een koning op een ezel. Te midden van al die grote keizerlijke intochten vol machtsvertoon om angst te zaaien, is daar ineens een tegenkoning. ‘Zoon van David’ wordt hij genoemd. Het vleesgeworden visioen van vredesprofeten. Een koning die tegen alle weerstanden heen, soeverein Jeruzalem komt binnenwandelen. Rechtvaardig en zachtmoedig is hij, zo wordt gezegd. Beeld van totale kwetsbaarheid. Zonder wapens en paarden en geheel weerloos. En daarmee komt een nieuwe wereld binnen. Een nieuwe orde, een nieuw verhaal. Iets dat wij niet voor mogelijk houden.

Wat komt met deze intocht aan het licht? Dat de stad van vrede bezet gebied is. De tempel vol met kopers en verkopers rondom een God die ons allen in de greep houdt: Mammon wordt hij wel genoemd. De God die om offers vraagt en slachtoffers maakt. De koning op de ezel gaat er echt op af. Alle dienaren van de Mammon worden uitgeworpen en de tafels van de geldwisselaars gaan om. Een grote schoonmaakactie is het. Om ruimte te maken voor het ontwapenende leven. Om ruimte te maken voor benauwde zielen, zoals in Boetsja. En als hij dat doet, komen ineens allemaal lammen en blinden tevoorschijn. Mensen die keurig werden weggestopt. Mensen die ongezien op straat zijn achtergelaten. Ineens komen ze in beeld en worden ze op hun benen gezet.

Daarover gaat het zondag. Een koning op een ezel komt onze bezette levens binnen. En als het goed is, gebeurt er wat met ons. Jasjes gaan uit en maskers vallen af. Die kwetsbare koning brengt ons aan het licht als kwetsbare mensjes. Maar zet ons ook op onze benen om te laten zien dat het anders kan. Wijzelf en deze wereld.

Aanstaande zondag met een heuse optocht van Palmpasenstokken. Omdat het kan en misschien ook wel moet.

Ad van Nieuwpoort
 

Van bitter naar zoet 

Hoe sta je op uit een diepe crisis? Hoe sta je op uit een situatie die jou heeft lamgelegd en monddood heeft gemaakt? Hoe vind je een begaanbare weg als alles in je leven van zijn plaats is gehaald? Je moet helemaal opnieuw beginnen, zo lijkt het. Opnieuw leren lopen, leren ademen, leren vertrouwen. Kortom: opnieuw leren leven. Ontdekken wat houvast is, wat je ankers zijn. Met welk verhaal wil je leven en met welk zeker niet meer? Hoe voorkom je dat je bitter wordt? Hoe voorkom je dat je niet meer weet hoe zoet ook al weer smaakt?

Daarover gaat het in het woestijnverhaal van Exodus. Net bevrijd uit het land van dood en benauwdheid, zoekt het volk van Mozes zijn weg in de woestijn. Hoe word je van een slaaf tot een vrij een mens? Wat is daarvoor nodig? Niets gaat meer vanzelf en alles moet opnieuw ontdekt worden. Het veelbelovende land is nog ver weg. Er moet nog heel wat geleerd worden.

In de woestijn is niets vanzelfsprekend. Daar kom je jezelf tegen tot op het bot. Daar dringen zich de meest wezenlijke vragen aan je op. En het eerste dat ontbreekt is water. Bron van leven. Zonder water kun je wel ophouden. Maar als ze het vinden, is het bitter. Niet te drinken. Zoals hun leven in benauwdheid niet te leven was. Ze komen er in de vrijheid pas echt achter hoe verbitterd ze geworden zijn.

Maar dan is daar die boom. Beeld van tora-wijsheid. Symbool voor een nieuwe werkelijkheid waarin menselijkheid de maat der dingen is. Geen slavenmoraal maar een woord tot bevrijding. Die boom moet het verbitterde water in. Alleen zo wordt het water drinkbaar, het leven leefbaar. Zonder die boom, zonder die herbronning gaat het niet.

En zo gaan ze hun eerste weg. Van bitter naar zoet. Van Mara naar Elim. Van Pasen naar Pinksteren. In de verte borrelen twaalf bronnen op en wuiven zeventig palmen ons tegemoet. Te mooi om waar te zijn. Maar zó nodig om het vol te kunnen houden in tijden van ontbering.

We gaan er aanstaande zondag van proeven. Proeft u mee?

Ad van Nieuwpoort

Een levensreddend verhaal

In het verhaal van komende zondag horen we de schreeuw van een vrouw die alles wat zij had is kwijtgeraakt. Vluchten moest ze omdat er geen leven meer mogelijk was in haar land, in haar huis, op haar akker. En na zeven jaar komt ze terug en ziet ze dat er niets meer over is van haar geboortegrond, van haar oorsprong, van haar verhaal. En ze schreeuwt om hulp. Ze verlangt naar wat verloren is gegaan. Zoals ook wij in Europa in toenemende mate verlangen naar wat niet meer is. De bron van bestaan, de ankerpunten van het menselijk leven. Ze schreeuwt om hulp, maar de Koning hoort haar niet. De bestaande macht ziet haar over het hoofd. De Koning heeft geen tijd voor wat verloren is gegaan.

Maar dan is daar die profetenjongen. Hij die nog weet van een ander verhaal. Hij die in de buurt van de profeet heeft gezien wat het visioen vermag. De Koning heeft hem uitgenodigd om erover te vertellen. En de jongen vertelt het verhaal van het onmogelijke mogelijk. Over doden die worden opgewekt en melaatsen die weer verder kunnen. Over een weg door vele wateren. En ineens verandert de Koning. Hij krijgt een nieuw inzicht, zo lijkt het. Hij wordt geraakt door wat hij lange tijd niet wilde zien en horen.

Maar de vrouw buiten schreeuwt nog steeds om het verlorene. Ze hoopt op een luisterend oor. Op iemand die weet wat zij mist. En door het verhaal van de profetenjongen ziet ineens de Koning haar. Wat hij eerst over het hoofd zag, komt ineens bij hem binnen. Hij wordt even van een Koning tot een profeet en brengt haar bij waar zij naar hunkerde.

Een wonderlijk verhaal over heimwee naar wat verloren is geraakt. Maar ook over hoe een zomaar verhaal levens kan redden.

Aanstaande zondag. Voor de nodige morele herbewapening.

Ad van Nieuwpoort

‘Als deze crisis ons ergens van heeft doordrongen, is dat we resonantie nodig hebben om betekenisvol te kunnen leven, om niet opgesloten te raken in onze eigen hoofd, met depressie en waan als gevolg’, aldus Bas Heijne onlangs in NRC Handelsblad. In zijn verhaal voor de Museumvereniging schetst hij het museum als plaats bij uitstek waar de resonantie wordt gezocht. ‘Je wordt aangeraakt door iets dat buiten jezelf staat, een schilderij, een beeld, een gebruiksvoorwerp uit het verleden, een creatie voor de toekomst.’ Alleen is het probleem dat wij die ervaring van ‘resonantie’ vaak zelf in de weg staan. De files voor de Mona Lisa blokkeren wat je zoekt. Maar ook onze eindeloze neiging tot reproductie met onze ‘selfies’ en behoefte om de dingen vast te leggen maken het vaak onmogelijk iets nieuws binnen te laten komen. 

Daarover gaat het ook in het verhaal van aanstaande zondag. Rabbi Jezus zit te midden van de fine fleur van de gevestigde orde. Geleerden uit de wijde omgeving hebben hem opgezocht vanwege zijn nieuwe interpretatie van oude bronnen. Onder hen vooral ook degenen die het erfgoed willen bewaken en huiverig zijn voor nieuwlichterij. Past wat deze uitlegger te zeggen heeft wel binnen de kaders die wij hoog willen houden? 

Maar terwijl zij druk aan het discussiëren zijn, is daar een verlamde. Een mens die lamgeslagen is en niet meer in staat is, zijn leven te leven. En die mens staat misschien wel voor wat ook wij deze dagen ervaren. Maar gelukkig zijn er in zijn omgeving mensen die zich niet bij die verlamming neerleggen. Zij aanvaarden zijn lot niet en hopen op beterschap. Mensen die de bediscussieerde Schift misschien wel beter begrijpen dan al die geleerden bij elkaar. Ze willen hun verlamde vriend bij Jezus brengen. En doen daarmee waar heel de Bijbel vol van is. Was het niet Jezus die sprak over het grote jaar van bevrijding?

Maar er is een filevorming ontstaan rondom Jezus. Al die mensen die Jezus willen inpassen in hun kaders staan hun eigen verlangen naar ‘resonantie’ in de weg. Er is geen plaats voor die verlamde die zij misschien allemaal ten diepste zelf wel zijn. Dan moet die verlamde maar door het dak, zo denken zijn vrienden. Dwars door de bestaande orde heen, de diepte in. Om daar nieuw leven te vinden.

De verlamde breekt dwars door onze façades heen. Om ons wakker te schudden en ons open te breken. ‘Sta op en wandel!’ is het verassende woord dat alles nieuw maakt. Om die resonantie te kunnen ervaren, hebben we deze rabbi nodig, zo blijkt.

Opdat we niet opgesloten raken in ons eigen hoofd…

Ad van Nieuwpoort
 

Dat lachen zullen zij die wenen’

We leven in tijden van een groot demasqué. Wat zich deze dagen afspeelt rond het showbizz-sprookje van The Voice of Holland zien we op tal van fronten in onze samenleving gebeuren. Zoals nu idolen van hun voetstuk vallen zo lijkt de politiek haar gezag te verliezen. Instanties die bedoeld waren om menselijk samenleven te bevorderen, ook de kerken, vallen door de mand. Al die mensen en instituten waar we nog niet zo lang geleden op durfden te vertrouwen, worden ontmaskerd als hoogst ambigu. De tijd is haar onschuld kwijt. Waar we waarde aan hechtten of plezier aan beleefden, lijkt te zijn bezoedeld. Kunnen we nog ergens van op aan? En waar zitten wijzelf in dit spectrum?

In het verhaal van Elia is ook sprake van een grote ontmaskering. De machthebbers hebben goden binnengehaald waar het volk in is gaan geloven. Religie als opium. Opdat er maar geen kritische vragen meer worden gesteld. Geen lastige verhalen over bevrijding uit knechtschap, of liedjes als ‘de eersten worden de laatsten’ meer. Maar enkel adoratie van eigen projecties. Idolen op standbeelden. Uitvergrotingen van het eigen Ego. Heerlijk vermaak. Maar ondertussen worden kleine mensen vertrapt, kinderen geofferd en profeten vermoord. Het is niet om aan te zien.

Elia wil het aan de kaak stellen. Maar hoe doe je dat? Hij daagt het volk uit om kleur te bekennen. Maar het blijft ijzig stil. Niemand durft. De mensen zijn geworden als hun goden: stom, blind en doof. En daarom laat hij ze hun goden wakker schudden. Maar net als het volk, zwijgen ook de goden. Daar staan ze dan. Allemaal in hun hemd. Daders en slachtoffers. De enige die is overgebleven is die roepende in de woestijn.

Elia’s ontmaskering spreekt boekdelen. Want niemand ontkomt. Wijzelf ook niet. Ik niet. En Elia zelf ook niet. Breken er al andere tijden aan? Elia ziet na lang turen op de Karmel een klein wolkje. Aankondiging van wat weldadige regen voor een verdroogde wereld. Teken van hoop. Teken dat het spel van de goden ooit zal zijn uitgespeeld en de onderste steen boven. ‘Dat lachen zullen zij die wenen’.

Aanstaande zondag neemt Elia ons weer bij de hand. Opdat we niet vergeten wie het laatste woord heeft.

Ad van Nieuwpoort

Zondag 13 juni 2021, derde zondag van Pinksteren
 
Aan den lijve

Met een mooi moreel kompas alleen red je het niet. Die bevrijding moet aan den lijve ervaren worden. Het moet in je lijf gaan zitten. In je hoofd en in je hart. En ook daar waar je potentie zit. Het moet een manier van leven worden. Anders wordt het een mooi domineesverhaaltje in dienst van de koopman die alleen maar uit is op gewin. Als je zelf de bevrijding niet geproefd hebt, hoe kan je dan een bevrijder van mensen worden?

Daarover gaat dat wonderlijke verhaal in het boek Jozua dat meestal wordt overgeslagen. Voordat het veelbelovende land kan worden betreden, moet er eerst een besnijdenis plaatsvinden. Laten we dat vooral niet al te letterlijk nemen. Dat eendimensionale leven dat neigt naar verslaving aan van alles, moet besneden worden. De apostel noemt het zelfs de besnijdenis van het hart. Willen we niet steeds terugvallen in de benauwde smaadpatronen van Egypte, zal ons gesloten leventje opengebroken moeten worden. Pas dan ontdekken we dat het leven een geschenk is en dat we vrij gemaakt zijn om tot onze bestemming te komen.

Dat volk is als die verlamde man in het evangelie die al achtendertig jaar wacht op een medemens. Een verloren leven lijkt het. Alles voor niets met de dood als bestemming. Maar dan is daar dus iemand die deze verlamde man aanspreekt en hem wegtrekt bij dat leven dat alleen maar gaat over de vraag wie de eerste is. Dat Egyptische slavenbestaan. Een stem van liefde besnijdt zijn verlamde leven. En hij staat op. En hij wandelt het nieuwe leven in.

En zo zien we dat geknechte slavenvolkje opstaan om het leven te omhelzen. Het leven zoals het is bedoeld. Het echte leven samen met al die anderen die ook zo smachten naar bevrijdingsadem.

Dat volkje, die verlamde man. Misschien zijn wij het wel. Op weg naar een nieuwe tijd. We gaan het meemaken aanstaande zondag. Op hoop van zegen. En met de verrassende celloklanken uit Brazilië. Met steeds wat meer mensen.

Ad van Nieuwpoort
 

Muren

Overal in de wereld werpen mensen muren op. Muren om de eigen rijkdom te beschermen. Muren om opgebouwde zekerheden veilig te stellen. Muren die het gevoel van vrijheid moeten geven. Muren die het vreemde buitensluiten. Muren van verdeeldheid. Maar ook muren tussen mij en die ander. Muren waarachter ik mij kan verschuilen. Muren, opdat ik maar niet het achterste van mijn tong hoef te laten zien. Muren worden gebouwd waar het vertrouwen ontbreekt en de angst regeert.

Aanstaande zondag lezen we in het profetenboek Jozua het verhaal van de ommuurde stad Jericho. Niemand kan eruit. Niemand kan erin. Alles zit potdicht. Er is geen beweging in te krijgen. De lockdown is compleet. Wat het veelbelovende land had moeten zijn, blijkt een totalitair systeem waar je niet meer in of uit kunt. Het is een veelzeggende metafoor voor de systemen waarin wijzelf vaak opgesloten zitten.

Hoe doorbreek je al die muren? We zien in het verhaal een wonderlijke optocht rondom de stad. Elke dag maakt het exodusvolkje een rondgang. En op de zevende dag gaan ze zeven keer om de stad heen. In het midden van die lange stoet is daar weer die kist met wat bevrijdingswoorden erin. En we zien sjofars. Langwerpige toeters die moeten aankondigen dat de bevrijding gaat beginnen. Meer is het niet.

Niet met geweld worden muren neergehaald, zo wil het verhaal. Maar met liedjes van bevrijding. Met de wekelijkse oefening van de liturgie. Geen gezicht vaak. De bewoners van Jericho halen hun schouders op. Maar die liturgie blijkt sterker dan welk leger ook. Het is wat we elke zondag in de kerk proberen te doen. En gelukkig nu met steeds wat meer mensen.

Aanstaande zondag. Met Joshua fit the battle of Jericho en andere bevrijdingsliedjes. Voor wie zoekt naar wat moed om muren te kunnen doorbreken.



Ad van Nieuwpoort

Weg

De Vlaamse psychiater Dirk de Wachter vergeleek onlangs onze tijdgeest met een speedboot, TINA genaamd: There Is No Alternative. Vooraan staan blitse jongens in dure pakken champagneflessen leeg te spuiten. Maar achteraan vallen mensen uit de boot, omdat het zo snel gaat en er geen relingen zijn. En achter die boot varen de psychiaters en psychologen in rubberbootjes om die mensen op te vangen. Met die mensen, spartelend in het water, is niks mis. Het zijn gewone mensen zoals u en ik die deze ratrace niet aankunnen en opgevangen moeten worden. Een misschien wat overtrokken beeld, maar tegelijk ook heel raak. En de vraag is natuurlijk: in welke bootje zitten wij? Hoe houden we die tijdgeest van ons lijf? En hoe vinden wij een weg door alle obstakels van het leven heen? Een weg die leidt tot ware menselijkheid?

Daarover gaat het metaforische verhaal van Jozua. Wil dat kwetsbare mensenvolkje het veelbelovende land kunnen betreden moet het door de wateren van de Jordaan. Het wordt verteld als een rite de passage. Die wateren van de Jordaan verwijzen naar de chaoswateren uit Genesis. De wateren die bedwongen moeten worden, willen ze ons niet overspoelen. We komen ze tegen door heel het Bijbelverhaal heen. En wie kent die wateren niet? De grote hinderlagen die ons belemmeren te worden waartoe wij zijn bedoeld. De doodswateren die op de loer liggen om ons leven te bedreigen.

Het volk moet achter de ark aan. In die ark ligt de Tora. Het bevrijdingspamflet. Een blauwdruk voor goed menselijk leven. Noem het een moreel kompas. Heel precies op goede afstand moeten ze achter die ark aan. Want waar die ark gaat, wijken de wateren. Daar is een weg om te gaan. Geen speedboot waar je van afvalt maar een veilige weg die dwars door alle hindernissen wordt gebaand.

Over die weg gaat het aanstaande zondag. En in de verte zien we ook Jezus de wateren betreden. Als een levende ark die maakt dat wij gaan kunnen. Zonder angst en vrees. Op weg naar een nieuwe tijd. En naar goed land.

Ad van Nieuwpoort


 

Terug naar de tekentafel

Hoe heerlijk is het als je in je leven tegen iemand kan aanleunen. Een wijze leermeester. Een moeder, een vader, een vriend of vriendin. Iemand die jou een weg wijst. Iemand die wijzer is dan jij bent. Die nog een beetje weet hoe de dingen zo geworden zijn als ze zijn. Iemand op wiens schouders je kan zitten om je verder te laten kijken dan je van huis uit deed. Maar hoe ingewikkeld als je zo iemand moet verliezen. Als je ineens het gevoel hebt: nou moet ik het zelf doen. Ik kan niet meer terugvallen op iemand, er zijn nu mensen die terugvallen op mij. Mensen die op mij rekenen. Maar kan ik dat dan wel? Ben ik daartoe wel voldoende toegerust? Wat heb ik nodig om zelf die leraar te worden die ooit mij een weg wees in de mist van de tijd?

Daarover gaat het verhaal van Elia en Elisa, aanstaande zondag. Hij die in de voetsporen van Elia ging, moet nu alleen zijn weg vinden. Maar voordat Elia van Elisa wordt weggenomen, neemt Elia hem nog één keer mee naar de weg die zijn leerweg was. Elia neemt Elisa mee naar de bron van zijn bestaan. Zoals dat nog weleens gebeurt aan een sterfbed als iemand probeert taal te geven aan wat hem droeg, wat hem troostte, wat voor hem betekenisvol is geweest. Als een moeder die nog iets wil meegeven aan haar kinderen of aan haar kleinkinderen.

Daar gaan ze. In de richting van de Jordaan. De plek waar ooit Mozes werd begraven door JHWH zelf. Het water waar ooit dat vernederde slavenvolkje doorheen ging in de richting van het land van belofte. Dáár gaan ze samen heen.

Als je het niet meer weet in je leven, dan moet je terug naar de tekentafel. Terug naar je beginsel. Terug naar waar het om gaat. Alleen zó kan er een nieuw begin worden gevonden.

En als Elia wordt onttrokken aan de ogen van Elisa, schreeuwt Elisa het uit. Hoe moet dat nu met mij? Hoe moet ik nu verder? Maar dan ligt daar op de grond de profetenmantel van Elia. Het is de mantel die ook zondag in ons midden wordt gelegd. En de vraag is: pakken we hem op of laten we hem liggen?

Aanstaande zondag mogen we weer ongedwongen samenkomen. En ik hoop van harte dat we de moed vinden om achter onze schermen vandaan te komen om te vieren dat er een verhaal is dat ons verder helpt in deze verwarrende tijden. Diederik Smulders komt voor ons weer Bach spelen en de liederen liggen klaar om gezongen te worden.

Ad van Nieuwpoort

De stem van één meisje

‘Wat nemen wij op de koop toe, en wat durven wij blijvend in de baan van de tank te zetten?’, zo vraagt Beatrice de Graaf zich af in haar analyse van wat op dit moment Europa op haar grondvesten doet schudden. We sturen hulpgoederen, wapens en bieden opvang, tot aan de grens van nucleaire escalatie, maar wat is ons verhaal? ‘Ook wij hebben hulp nodig’, zo zegt De Graaf, ‘niet materieel, maar immaterieel en ideologisch’. Wat zij wil zeggen is dat deze oorlog ook een vraag aan ons stelt. Waar staan wij? Wat willen wij met ons leven verdedigen? Deze oorlog opent onze ogen voor wat wij zo vanzelfsprekend zijn gaan vinden. Democratie bijvoorbeeld. Of de rechtstaat. Zaken die kwetsbaarder zijn dan ooit. Zaken die vragen om een verhaal, om bezinning en reflectie.

Ook in het verhaal van aanstaande zondag lijkt de koning van het beloofde land alleen maar in oorlogstermen te kunnen denken. Vijandbeelden worden bevestigd en woekeren de angst aan. Niemand vertrouwt elkaar meer. Wapens tegen wapens en er zijn alleen maar verliezers. Mensenleed op grote schaal. Wie doorbreekt het?

In het rijk van Naäman de Syriër weet niemand het behalve één meisje. Zomaar een naamloos meisje op rooftocht buitgemaakt. Een Hebreeuws meisje is het. In het ziekmakende systeem waarin iedereen zit opgesloten weet zij een uitweg. Te midden van al dat overheersende wapengekletter weet zij van een profeet. Een verhaal dat anders is. Een visioen dat sterker is dan welke tank ook.

Maar om dat verhaal te kunnen ontdekken, moet je wel kopje onder in de Jordaan. Je moet iets proeven van die weg door de wateren heen. Of zoals Jezus het zegt: je moet jezelf durven verliezen. Je Ego opzij kunnen schuiven. Wie zich daar te min voor voelt blijft gevangen in angst. Maar wie die weg durft te gaan, wordt opnieuw geboren.

Een soft verhaaltje lijkt het. Niet te doen als een tank in je tuin staat. En toch zijn dit de reddingsboeien die ons worden toegeworpen. Woorden die ons willen uittillen boven de angst. Begeleid door liedjes tegen de klippen op en vioolengeltjes die troosten.

Ad van Nieuwpoort

Betere weerstand

Afgelopen week hebben we met een zucht van opluchting afscheid genomen van een tweedrachtzaaier. Dat is een zegen maar schept tegelijk ook een geweldige verantwoordelijkheid. Want hoe voorkomen we dat we opnieuw ten prooi vallen aan tweedrachtzaaiers? En hoe zit het met de tweedrachtzaaier in onszelf? ‘Verbinden’ is een mooi en geliefd woord, maar hoe doe je dat als je alleen gelooft in jouw eigen gelijk?

Aanstaande zondag komen we in het verhaal van Lukas ook een tweedrachtzaaier tegen. Als de Messiasman veertig dagen niet gegeten heeft en in een diepe crisis verkeert, komt die ‘in- de-war-schopper’ tevoorschijn. Die tweedrachtzaaier is dol op een crisis. Daar smult hij van. Want dan kan hij namelijk geruisloos doen wat hij wil. Als niemand het meer weet, als elk ankerpunt is vergeten dan komt hij op de proppen om zijn vernietigende werk te doen. Op het moment dat je aan het eind van je Latijn bent, komt er zo’n stemmetje dat je naar beneden wil halen. Dat jou wil wegtrekken bij het ware leven.

Maar de Messiasman biedt weerstand. Hoewel hij op de bodem van de afgrond verkeert, weet hij de verwarder van zich af te slaan en overeind te blijven. Hoe komt hij aan die stevige weerstand? Het zijn de schriftwoorden van bevrijding die in hem hun werk doen. Maar het is ook die ene stem die hij hoorde toen hij kopje onderging in het verlieswater van de Jordaan. Een stem die zei: ‘Jij bent geliefd! Weet dat!’.

Hoe voorkomen we dat ook wij in de crisis waarin wij verkeren, zomaar ten prooi vallen aan de tweedracht in onszelf en om ons heen? Door terug te keren tot de liefde die ons het eerst heeft liefgehad, zo wil het verhaal. Als we ons daardoor laten leiden, houden we vaste koers in wankele tijden.

Aanstaande zondag lezen we het verhaal van de verzoeking in de woestijn. Toepasselijker kan haast niet. En twee cellisten troosten ons met Vivaldi en Saint-Saëns.

Voor een betere weerstand.
 

Ad van Nieuwpoort
 

Kom uit die boom!

Doen wij in ons leven waartoe wij geroepen zijn? Een steeds weer terugkomende vraag die opduikt als je bijbel probeert te lezen als een moreel appèl. Hoe vaak hebben we niet het idee dat we iets doen dat op grote afstand staat van wie wij zijn? Dat je iets doet omdat je denkt dat het moet. Of vooral om te kunnen voldoen aan wat anderen belangrijk vinden. In de gesprekken die ik deze week voer met jonge politici merk ik dat het begrip roeping weer nieuw leven krijgt. Goede banen, glansrijke carrières worden verlaten om een bijdrage te leveren aan onze samenleving. Heel hoopvol en inspirerend. Nooit gedacht dat gesprekken met politici mij zoveel hoop zouden geven.

In het verhaal van komende zondag gaat het over Zacheüs. Zijn naam betekent: reine, onschuldige. Hij is geroepen om een rechtvaardige te zijn, maar het is hem niet gelukt. In de verkeerde baan gerold. Heel succesvol. Bijzonder rijk geworden. Maar er ontbreekt iets. Iets wezenlijks. Maar hij weet niet goed wat. En daarom hoopt hij dat ene Jezus hem verder kan helpen. Een wilde vijgenboom doet wonderen. Hij kan zich blijven verbergen en heeft tegelijk mooi zicht. Vanuit die boom moet Jezus wel in beeld komen.

Zacheüs is vastgezet door de mensen in het beeld van vuile graaier. Niemand noemt hem meer bij zijn naam. Hij is een soort geworden waar je al je frustraties op kan botvieren. Iedereen doet er aan mee. Hij is gevangen in een oordeel. En daar is hij zo langzamerhand aan gaan wennen. Maar eenzaam is deze mens wel. Eenzaam in zijn scheefgegroeide leven. Totdat hij wordt aangesproken. Iemand zoekt hem op waar hij zit. Iemand noemt hem bij zijn naam. Niet om het te veroordelen, maar om hem te ontmoeten. In liefde. In ontferming.

En zo wordt die uitgekotste Zacheüs zomaar tot een medemens met een hart vol liefde. Omdat er iemand was die hem niet veroordeelde maar hem bij zijn naam noemde. Het is precies waar wij allemaal naar smachten.

Aanstaande zondag klimmen we met Zacheüs in de vijgenboom van de Duinzichtkerk. Op hoop van zegen.

Ad van Nieuwpoort